Szydłowiec

Na zdjęciu widzimy Ratusz miejski z XVII w., którym nie jedno miasto chciałoby się pochlubić. 

Szydłowiec to miasto na granicy województw świętokrzyskiego i mazowieckiego. Choć niewielki posiada bogatą historię, liczne zabytki i atrakcje. Położony na Przedgórzu Iłżeckim, nad rzeką Korzeniówką Szydłowiec sięga swą historią prawdopodobnie już XII w. Powstanie grodu oraz pobliskiej osady, której zadaniem było zaopatrywanie niewielkiego grodu leżącego na wysepce na rzece Korzeniówce wiąże się z działalnością rodu Odrowążów. W krótkim czasie na wzniesieniu prawego brzegu Korzeniówki, przy zbiegu  tutejszych dróg powstała osada handlowa. Wszystkie trzy skupiska nazwano S. w skutek dzielenia majątku S. znalazło się w posiadaniu bocznej linii Odrowążów z Chlewisk. Za pierwszych Odrowążów posługujących się nazwiskiem Szydłowiecki uchodzą Jakub i Sławko. Najstarsza wzmianka o "Braciach i Dziedzicach Szydłowca"  w dokumencie z 1401 r., w którym rzeczenie erygowali i uposażyli kościół parafialny św. Zygmunta Króla. Bracia doprowadzili również do nadania dotychczasowej osadzie praw miejskich (potwierdzone dokumentem z 1427 r. określającym prawa i obowiązki szydłowieckich mieszczan). Szydłowiec w owym czasie zajmował się eksploatacją miejscowego kamienia( słynny piaskowiec szydłowiecki), tkactwem, piwowarstwem i młynarstwem. W początkach XV w. dawną osadę targową przekształcono w rynek miejski. W 1470 r. na sejmie piotrkowskim nadaniem królewskim Kazimierza Jagiellończyka Szydłowiec otrzymał prawa magdeburskie (dodam jako ciekawostkę, że choć przyjęło się używać formę prawa magdeburskie to prawo było jedno jak np. prawo sieradzkie). W latach 1470 - 1480 na miejscu dawnego grodu postawiono murowany zamek gotycki. Natomiast na przełomie XV i XVI w. z fundacji Szydłowieckich wzniesiono z miejscowego piaskowca późnogotycki kościół farny w miejsce drewnianego. Znaczny rozwój miasta nastąpił dzięki braciom Mikołajowi i Krzysztofowi Szydłowieckim. Mikołaj poczynają od 1505 r. systematycznie zyskiwał nowe przywileje dla Szydłowca np. prawo składu żelaza, prawo do dwóch nowych jarmarków, cotygodniowego targu, ponadto dokonywał poszerzania jego granic wykupując okoliczne ziemie. W 1529 r. Mikołaj ufundował kościół św. Ducha i św. Anny wraz ze szkołą parafialna, przytułkiem i szpitalem. Między 1515, a 1526 r. przebudował zamek w stylu renesansowym, przy tym dokonał jego rozbudowy, poszerzył park wokół zamku oraz założył zwierzyniec oraz ogród i nadał mu wygląd włoski. Natomiast do fary sprowadził z Pragi relikwie św. Zygmunta. w narożniku cmentarza ustawiono murowaną dzwonnicę.  

zamek szydłowiecki

Niestety męska linia Szydłowieckich wygasła na braciach Mikołaju i Krzysztofie, a miasto w 1548 r. w skutek mariażu M. Radziwiłła "Czarnego" z córką Krzysztofa Szydłowieckiego, Elżbieta przeszło w posiadanie rodu Radziwiłłów. Choć nowi właściciele nie rezydowali na stałe w Szydłowcu, to zabiegali o dobro miasta wypraszając u królów liczne przywileje dla miasta (kolejne jarmarki, swoboda handlu dla szydłowieckich kupców na terenie Rzeczypospolitej, zwolnienie z opłat handlowych oraz ceł wodnych). I poł. XVII w. miasto przezywało największy rozkwit. na jego jarmarki, trwające kilka tygodni przybywali kupcy nawet z Prus Królewskich i ze Ślaska. Z rozkwitem miasta wiąże się pojawienie jego pierwszego herbu oraz bractwa kupieckiego. Radziwiłłowie przeprowadzili przebudowę zamku, powiększając go przy tym. Albrycht W. Radziwiłł wraz z swa małżonką Anną, dokonali erekcji ołtarzy w kościele farnym. Na początku XVII w. wraz ze staraniem właścicieli miasta i jego mieszczan oraz ze wzrostem zapotrzebowania na piaskowiec, rozwinęło się na dużą skalę jego wydobycie oraz obróbka. w 1602 r. władze miejski rozpoczęły budowę ratusza, zakończona w 1629 r. Wśród mieszkańców Szydłowca znaleźli się poza Polakami, Żydzi (przybyli z końcem XVI w.), Włosi, przodujący w budownictwie oraz Szkoci przybywający do Polski ze względów ekonomicznych i nie jednokrotnie dochodzący w Szydłowcu od skromnego handlu do znacznych majątków.Poza tym w Szydłowcu przebywali również Litwini pełniący funkcje na zamku. szydłowczanie byli tolerancyjni wobec innych nacji, co potwierdza między innymi obór na stanowisko burmistrza A. Fodygii, z pochodzenia Włocha. O ile wiek XVII przyniósł rozkwit miasta o tyle wojny XVIII w. doprowadziły go do powolnego upadku i wyludnienia. Wojny z kozakami i ze Szwecją przyniosły do Szydłowca epidemie. W efekcie miasto popadało w ruinę, a jego mieszkańcy ubożeli. Radziwiłłowie próbowali przeciwdziałać tej sytuacji przyznając nowym osadnikom liczne ulgi. Przyczyniło się to do napływu osadników pochodzenia żydowskiego. w krótkim czasie ich liczba była tak wielka, że budowa synagogi stał się nieodzowna. Około 1711 r. powstała świątynia oraz kirkut. Pod koniec XVIII w. zarządzaniem Mikołaja Radziwiłła - południową część miasta z rynkiem głównym zamieszkiwać mieli katolicy, natomiast północną z Rynkiem Skałecznym - Żydzi. Od tego czasu rynki te i dzielnice zwano Katolickimi i Żydowskimi.

kartusz z herbem M. K. Radziwiłła "sierotki". Radziwiłłowie z wianem szydłowianki przejęli miasto w połowie XVI w.

W skutek licytacji z 1802 r. Szydłowiec przeszedł w ręce Anny Sapiehy z Zamoyskich. Ta z kolei odsprzedała miasto skarbowi państwa w 1828 r. Trzeci rozbiór Polski sprowadził do Szydłowca austriackie panowanie. Władze austriackie podjęły próbę uporządkowania i regulacji zabudowy zaniedbanego miasteczka. W 1789 roku magistrat wydał zezwolenie na budowę domu z zastrzeżeniem, aby "....budowla została kształtnie wystawiona czyniąc ozdobę niejaką dla miasta, nie zaś sposobem wiejskim". W XIX w. upowszechniła się zabudowa kamienicowa. Z kamienia zaczęto wznosić również budynki gospodarcze. W związku z ożywieniem budowlanym rozpoczęła się wzmożona eksploatacja miejscowych złóż piaskowca, wyrabiano z niego detale architektoniczne. Obok kamienia weszły w użycie odlewy żeliwne - produkty okolicznych hut, stosowano je jako elementy architektoniczne i rzeźbiarskie np. balkony, a także pomniki nagrobne. Na przełomie XIX i XX w. nastąpił rozwój przemysłu oraz wzrost ludności, co spowodowało ekspansję miasta w kierunku wschodnim. W czasie pierwszej wojny światowej najbardziej ucierpiał ratusz, który odbudowano około 1930 roku.

Sygnaturka(wieżyczka kościelna) pochodzi z poł. XVIII w.

Podczas II wojny światowej oraz okupacji miasto, wchodzące w skład dystryktu radomskiego, doznało poważnych strat. Jako duże skupisko ludności żydowskiej zostało zamienione w otwarte getto. Jednocześnie obszar ten dzięki dogodnym warunkom geograficznym (góry Świętokrzyskie, obszary leśne), oraz żywym tradycjom wolnościowym był miejscem narodzin i szczególnej aktywności partyzantki. Okolice Szydłowca były także terenem działań słynnego Henryka Hubala-Dobrzańskiego - pierwszego partyzanta II wojny światowej.
Zabytki Szydłowca:

Do jednego z najciekawszych zabytków Szydłowca zalicza się XVII wieczny ratusz, do dziś stanowiący siedzibę właz miejskich.W jego piwnicach znajduje się natomiast restauracja. A na placu ratuszowym pręgierz, późnorenesansowa kolumna ozdobiona maszkaronami z metalowymi uchwytami. w XIX w. zwieńczono go kulą. W Szydłowcu mieści się również Synagoga Garbarska (wybudowana dla pracowników garbarni) pochodząca z 1730 r. oraz Kirkut, stanowiący jeden z największych cmentarzy mozaistycznych w Polsce. 

Choć szydłowiecki zamek może z zewnątrz nie imponować wyglądem w wewnątrz mieści Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych, na które warto nie tylko rzucić okiem. Gdyż stanowi jedno z nielicznych tego typu w Europie! Zamek usytuowany jest na sztucznie usypanej wyspie otoczonej fosą, w środku parku Radziwiłłowskiego. Budowla pierwotnie gotycka, przebudowana na rezydencję renesansową, ulegała jeszcze rozbudowie w XVII i XVIII w. Od połowy XIX w. popadał w ruinę. W latach 60 XX w. przeprowadzono pełen remont budowli i oddano go miejscowym instytucjom publicznym. Prócz muzeum mieści się tu obecnie Szydłowieckie Centrum Kultury.

Komnaty, które mogłyby być ciekawym punktem wycieczki, poza salami na parterze, w których mieści się muzeum nie są udostępniane do zwiedzania. Musimy zadowolić się  dziedzińcem;/ wyposażonym w rynny przypominające smoki, jak w rynnach na Wawelu. Muzeum Instrumentów czynne jest w sezonie od wt-pt 9.00- 16.00, sb- nd 9.00- 17.00, od X do III wt- nd 9.00- 16.00. Bilet normalny 5 zł, ulgowy 3 zł. Kolejny interesujący i cenny zabytkiem Szydłowca jest kościół św. Zygmunta, murowana świątynia, orientowana (prezbiterium skierowane na wschód ku Jerozolimie). Powstała z miejscowego piaskowca. Wewnątrz znajduje się cenny nagrobek Mikołaja Szydłowieckiego, wykonany z piaskowca.

Zalew w dawnym kamieniołomie

Do prezbiterium przylega gotycka zakrystia oraz jednoprzęsłowy skarbczyk. Cały kościół obiegają gzymsy cokołowe, okapnikowe i koronujące - charakterystyczne dla gotyku. Szczyty nawy,wykonane z cegły zawierają blendy-płytkie wnęki w ścianie w kształcie arkady oraz tarcze z herbami Mikołaja Szydłowieckiego. Ciekawym miejscem, którego nie powinno się pominąć będąc w Szydłowcu są dwa nieczynne już kamieniołomy, jeden za rynkiem, drugi, większy i w lepszym stanie znajduje się kawałek drogi dalej już w lesie, dojście nie jest kłopotliwe. Po drodze mijamy miejscową górę "trzech krzyży" z trzema krzyżami :D i sporych rozmiarów figurą wyobrażająca Maryję. Tu plan Szydłowca.