Krzyżtopór

Zamek Krzyżtopór, a właściwie pałac znajduje się w województwie świętokrzyskim w miejscowości Ujazd, około 40 km od Sandomierza oraz 20 km od Opatowa. Dawniej miejscowość wchodziła w skład ziemi sandomierskiej i należała do województwa małopolskiego

Wejście główne ozdobione jest symbolami krzyża i topora. Nad wejściem umieszczono hieroglif przypominający literę W. Twierdzi się, że symbolizuje on, wg ksiąg kabały wieczne trwanie tego miejsca, a to stąd, iż Krzysztof Opaliński słynął ze swego zamiłowania do astrologii i magi.

Krzyżtopór nazywany w dawniejszych czasach od imienia swego właściciela Krzysztoporem do czasu powstania Wersalu (XVII/XVIII w.) był największym tego typu obiektem w całej Europie. Obronny zamek został wzniesiony na planie wpisanej w pięciobok bastionowej fortyfikacji. Pałac, fortyfikacje oraz ogród stanowiące trzy główne elementy założenia powiązano osiowo. Niestety projekt pałacu oraz jej autor nie są znani.

W Krzyżtoporze wybija źródełko, którego wodę nazywa się krzyztopożanką. Podobno walory smakowe i lecznicze są nie do pogardzenia, ja jednak nie odważyłam się spróbować.

Fasadę gmachu pałacowego zdobią powtarzające się motywy łuku triumfalnego z wnękami, w których rozmieszczono podobizny przedstawicieli rodzin z nim spokrewnionych. Z obu stron do gmachu przylegały piętrowe skrzydła boczne tworzące pięcioboczne założenie zamykające wydatny, trapezoidalny dziedziniec.

Tu widzimy trójprzęsłowy korpus główny (podział pionowy ściany, tu uzyskany przez rytmiczne ustawienie okien)  

Widoczna powyżej pięcioboczna wieża znajdująca się w skrzydle usytuowanym w głównej osi zamku i stanowiącą jego część reprezentacyjną wzniesiono w miejscu, gdzie wypływa źródło Krzyżtopożanki. Eliptycznego dziedzińca prowadził do niej tunel,nad nim zaś mieściła się sala jadalna, a na drugim - dwukondygnacyjna sala balowa

Dawne stajnie z ponoć marmurowych żłobów i wielkich luster rozświetlających ich wnętrza. 

Gospodarzem zamku po wygaśnięciu rodu Ossolińskich został Samuel Jerzy Kalinowski. W czasie jego rządów w Krzyżtoporze na Polskę spadł potop szwedzki. W 1655 r. Szwedzi weszli do zamku, zajmując go przy użyciu podstępu. Zaraz po zajęciu fortecy wywieli do Szwecji prawdopodobnie niezmiernie bogate wyposażenie wnętrz wraz z biblioteką i rodzinnym archiwum. Podobno wśród łupów znalazły się marmurowe żłoby końskie, które do dziś służą w niektórych szwedzkich domach za kominki.

Około 1760 r. kolejny z właścicieli zamku (przed nim Denhoffowie, a następnie Morsztynowie) Jan Michał Pac dokonał nieznacznego remontu gmachu pałacowego oraz założył aleję lipową wzdłuż drogi do Iwanisk. Mieszkał w Krzyżtoporze do wybuchu w 1768 r. konfederacji barskiej, kiedy to dał schronienie w nim jej uczestnikom. W 1770 r. wraz z fiaskiem konfederacji Pac, pośpiesznie wyjechał do Francji. W efekcie toczące się tu walki doprowadziły zamek do ruiny i opuszczenia. W  1782 r. Ujazd zakupił biskup krakowski Kajetan Sołtyk. W 1815 r. zamek stał się własnością Łempickich, którzy nie zamierzali restaurować obiektu, traktując ruiny jako romantyczną atrakcję

Ponoć sala jadalna w wieży posiadała szklany strop, przez który widać było akwarium z egzotycznymi rybkami.

Po wojnie Krzyżtopór stał się własnością Skarbu Państwa. Po kilkudziesięciu latach,, dopiero w 1991 r. obiekt z wyznaczonymi szlakami udostępniono turystom. Od 2007 r. opiekę nad zamkiem sprawuje Urząd Gminy w Iwaniskach.

Z ciekawostek warto wymienić, że malownicza budowla posiada ponoć 4 baszty, 12 sal, 52 komnaty i 365 okien analogicznie z układem pór roku, miesięcy, tygodni i dni kalendarzowych w roku. Osobiście, jednak nie liczyłam. Łączną długość murów ocenia się na 600 m, natomiast powierzchnia zamku to 1,3 ha, samych ogrodów zaś 1,6 ha.

Krzyżtopór jest częstym miejscem sesji ślubnych. W głębi widzimy epileptyczny dziedziniec.

Obiekt czynny jest od IV- IX 8.00 - 20.00, X- 8.00 - 17.00, XI - III - 8.00 - 16.00. Zakup biletu normalnego to koszt 8 zł, ulgowego 6 zł. Istnieje możliwość zorganizowania na terenie zamku ogniska/ grill- 25 zł/os. W tę cenę wliczone jest również zwiedzanie z przewodnikiem.