Janowiec- zamek Firlejów

Janowiec to wieś położona nad Wisłą w województwie lubelskim. Miejscowość w wieku XVI pod panowaniem magnackiego rodu Firlejów posiadała prawa miejskie nadane jej przez króla Zygmunta Starego w 1537 r., które w 1869 r. utraciła na mocy dekretu carskiego o rewizji miast. Pierwsi właściciele dbali o rozwój miasteczka i próbowali uczynić z niego centrum skupiające handel wołami z Rusi na Śląsk. Zamierzenia te, jednak się nie powiodły.

Malowidła piechurów zlecili Tarłowie 

Wraz z wygaśnięciem męskiej linii Firlejów, miasteczko przeszło w ręce rodu Tarłów. Jeszcze w XVI w. słynęło jako ośrodek handlowo - usługowy dzięki swemu dogodnemu położeniu, jednak konkurencja stwarzana przez Kazimierz hamowała jego rozwój. Z początkiem XVII w. przyszedł kolejny cios, znacząca dla miejscowości przeprawa przez Wisłę do Kazimierza straciła na znaczeniu na rzecz atrakcyjniejszej przeprawy pod Puławami. Od II poł. XVII stulecia podupadający już Janowiec znalazł się w posiadaniu Lubomirskich, w których pozostawał do końca XVIII w.

W 1656 r. jak wiele innych miast został złupiony i spalony przez wojska szwedzkie zalewające Polskę. Pomimo niejakich starań podejmowanych przez Lubomirskich (nadanie przywilejów miastu, uzyskanie kolejnych od króla Augusta II) miasto traciło pozycję w handlu i ubożało. Podczas panowania na zamku kolejnych właścicieli popadał on w ruinę, a jego dobytek systematycznie rozprzedawano. W 1820 r. władze zamku rozebrały ratusz, kilka lat przedtem wygrywając również spór z miastem o prawo korzystania z janowieckich łąk i lasów. 

Kolejnym cios dla wsi przyszedł wraz z 1915 r. miasto zostało wtedy spalone przez wycofujących się Rosjan. Dopiero dwudziestolecie międzywojenne przyniosło miejscowości stabilizację, a nawet stopniowy rozwój. II wojna światowa, walki partyzanckie oraz utworzenie  w rejonie Janowca przyczółku dla wojsk rosyjskich przyniosły wsi duże zniszczenia, które jednak po wojnie udało się odbudować. Obecnie główną atrakcją Janowca jest zamek wybudowany przez ród Firlejów w I połowie XVI w. oraz kościół pierwotnie w stylu gotyckim, w XVI w, przebudowany w stylu renesansowym, wewnątrz znajdują się nagrobki Firlejów.

Niestety jak już wyżej wspomniałam dwukondygnacyjny ratusz nie zachował się do naszych czasów jak również synagoga. Wznoszenie zamku zapoczątkował w 1508 r. Mikołaj Firlej. Jego plany kontynuował syn, Piotr. Na miejsce budowy wybrano wysoką skarpę nad Wisłą, a za budulec posłużyły kamień i cegła. W efekcie w 1537 r. stanął tu gotycko - renesansowy zamek obronny, ufortyfikowany bastejami otoczony murem i fosą, przez która przerzucono most. 

W II poł. XVII w. kolejny Firlej zażyczył sobie przebudowy zamku mającego stać się w efekcie późnorenesansową rezydencją. Pracę nad nią powierzył włoskiemu architektowi Santi Gucci'emu. W skutek tych zabiegów siedziba Firlejów zyskała wielką basteję dobudowaną od strony północnej. Od strony południowej znajdowała się mniejsza baszta. Budynek bramny, pełniący funkcje obronno - mieszkalne pomalowano w ciemnobrązowe pasy. Zamek zyskał dwa dziedzińce, kilka budynków mieszkalnych, wyposażonych w 7 sal i 98 komnat. Mury ozdobiono attyką, a od strony południowej wystawiono pałac.

Wisła w miejscu przeprawy promowej.

Kolejni właściciele zamku Tarłowie, wnieśli przedłużenie skrzydła południowego. By zachować jednolity wygląd obiektu zlikwidowali łukowe obramienia okien firlejowskiego pałacu. W południowych narożach zamku w miejsce znajdujących się poprzednio baszty oraz budynku postawili okrągłe wieże. Między budynkiem bramnym a basteją umieszczono skrzydło wschodnie, które objęło również samą basteję. Od strony dziedzińca skrzydło to posiadało filarowe krużganki, natomiast od strony fosy otwory okienne z renesansowymi obramieniami oraz prostą dekorację malarską przedstawiającą pieszych żołnierzy. Wznieśli też kolejne skrzydła pozostawiając mur jedynie od północnej strony mniejszego dziedzińca.

Kilka rzutów  na mury

 
Po Tarłach zamek przeszedł na własność Lubomirskich, którzy około 1664 r. sprowadzili do Janowca Tylmana z Gameren, który zaprojektował dla nich kaplicę wzniesioną przy murze oddzielającym dwa dziedzińce zamkowe. W 1783 r. zamek od Lubomirskich odkupił Mikołaj Piaskowski, rezydując następnie w nim, aż do swojej śmierci w 1803 r. Od tego czasu przepiękna rezydencja stawiana na równi z Wawelem traciła na znaczeniu. Zamek został opuszczony, niszczał, a kolejni właściciele nie chcieli, czy nie byli w stanie wydatkować na utrzymanie tak dużego obiektu.  Zamek do 1928 r. traktowano jako za źródło materiału budowlanego.                                                                             

Wtedy zakupił go Leon Kozłowski, który przed II wojną światową pragnął odnowić mury, jednak sytuacja polityczna zniweczyła te plany, których po wojnie nie kontynuował. W 1975 r. sprzedał zamek na rzecz Muzeum Kazimierza Dolnego. W 1976 r. rozpoczęto trwające do lat 90 - tych prace zabezpieczajace ruinę przed  dalszymi zniszczeniami. W 1993 r. zdecydowano się odbudować część skrzydeł i stworzyć w nich hotel, kawiarnie, muzeum oraz ośrodek kulturalny.

W Domu Północnym zgromadzono eksponaty zawiązane z historią zamku, jego właścicieli oraz dziejom jego konserwacji.

Poza zamkiem na terenie ogrodu do zwiedzania są udostępnione znajdujące się tu dworek oraz spichlerz. Zwiedzanie zamku, dworu i spichlerza to jednorazowy koszt 12 zł za bilet normalny i 8 za ulgowy. W sezonie Muzeum udostępnione jest zwiedzającym codziennie 10.00 - 17.00, w zimie do 15.00. Zmęczeni zwiedzaniem możemy udać się na spacer, który nas poprowadzi wzdłuż skalistej panoramy Janowca, a na jej kresie... do sympatycznej knajpki w rustykalnym stylu;) A wszystko na świeżym powietrzu.

 

Janowiecki zamek jest bastejowy, czyli zaopatrzony w baszty obronne. Te fortyfikacje służyły jako stanowisko ogniowe artylerii.

Dworek pochodzący ze wsi Moniaki, wybudowany w  XVIII w. do Janowca został przeniesiony w II poł. XX w. Wewnątrz można podziwiać wystawę stałą wnętrz dworu ziemiańskiego oraz pokoi gościnnych

Łodzie przypominające  o roli jaką odgrywała Wisła w spławie zboża i korzyściach jakie z tego względu płynęły na  nadwiślańskie miasta- w tym Kazimierz Dolny i siedzibę Firlejów, a następnie Lubomirskich.

Ten XIX- wieczny budynek skrywa wystawę etnograficzną: dawne rzemiosło lokalne, rybołówstwo i wspomniany wyżej transport rzeczny.